ÇOCUKLARDA STRES

Zorlu yaşam olayları karşısında çocukların stres ve kaygı tepkileri göstermesi beklendik bir durumdur. Çocuklar da yetişkinler gibi stres, endişe, korku, şaşkınlık ve üzüntü hissedebilirler.

Gelişimsel özelliklerine bağlı olarak çocuklar kaygı ve strese yetişkinlerden farklı tepkiler verebilirler. Bilişsel (zihinsel) gelişimlerinin devam etmesi, duygularını yönetmeyi tam anlamıyla henüz bilmemeleri, duygularını söze dökme konusundaki sınırlılıklar ya da yaşıtlarından farklı algılanma konusunda duyarlı olmaları nedeniyle çocuklar, yaşadıkları kaygı ve stresi farklı şekillerde yansıtabilirler. Bu nedenle yetişkinler, çocuk ve ergenlerin ne zaman yardıma ihtiyaçları olduğunu anlamakta zorlanabilirler.

• 0-2 yaş arası bebekler ve küçük çocuklar, dünyada kötü bir şeyin olmakta olduğunu henüz anlayamazlar, ancak anne-baba ve bakıcılarının üzüntü, stres ve kaygılarını fark ederler. Ebeveynleriyle birlikte benzer duygular yaşamaya ve göstermeye başlayabilirler. Bu dönemdeki çocuklar ayrıca, nedensiz yere ağlama, diğer insanlardan çekinmeye başlama, oyuncaklarıyla oynamama ya da önceden keyif aldıkları aktivitelerden uzaklaşma vb. gibi farklı davranışlar sergileyebilirler.

• 3-5 yaş arasındaki çocuklar ise strese sebep olan bir durum olduğunu ve etkilerini genel olarak anlayabilirler. Ancak, yaşlarına özgü çocuk benmerkezciliği ve yüksek hayal gücü nedeniyle, gördüklerini, duyduklarını ve yaşadıklarını abartma eğiliminde olabilirler ve bu süreçten yoğun bir şekilde etkilenebilirler. Yaşadıkları duyguları tam olarak ifade edemeyebilirler. Örneğin salgın haberleri yüzünden çok üzülür ya da kaygı yaşarlarsa, değişime uyum sağlamada sorun yaşayabilirler.

Kendilerini daha iyi hissetmeleri çoğu zaman çevrelerindeki yetişkinlere bağlıdır. Yetişkinlerin sakin, somut, net, içten tutum ve davranışları arttıkça kendilerini güvende hisseder ve çevrelerine olumlu uyum gösterirler.

ÇOCUKLARDA VE ERGENLERDE GÖRÜLEBİLECEK STRES TEPKİLERİ

5 yaş ve altındaki çocuklar:

• Ebeveynlerin yanından hiç ayrılmak istememe

• Sürekli ağlama ya da ağlamaklı olma

• Huzursuz, huysuz ve sinirli olma

• Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikayetler

• Yeniden parmak emme ya da geceleri altını ıslatma

• Aşırı ürkeklik ya da korkuların başlaması (yalnız kalma, karanlık, hayaletler vb.)

• Oyunlarda sürekli salgın hastalığı canlandırma/yaşama

• Sürekli salgına dair abartılı hikâyeler anlatma • Konuşma zorluğu yaşamaya başlama

• Öfke nöbetleri geçirme ya da saldırganlık davranışları

6-11 yaş arasındaki çocuklar:

• Dikkatini bir şeye verememe

• Aşırı alıngan, sinirli ya da kavgacı olma

• Herkesten uzaklaşma, içine kapanma

• Kabus görme, uyumak istememe ya da uyku problemleri

• Karın ağrısı ya da baş ağrısı gibi fiziksel şikayetler

• Asılsız korkular geliştirme ve hep bu korkulardan söz etme

• Sevdiği şeylerden artık zevk almama

• Yaşıtlarından daha fazla ya da daha az yemek yeme

12-18 yaş arasındaki çocuklar:

• Uyku problemleri (uykusuzluk, kabus vb.) yaşama

• Salgın hastalığı hatırlatıcı ortamlardan kaçma

• Koronavirüs hakkında konuşmaktan kaçınma

• Tütün, alkol ya da madde kullanmaya başlama

• Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, sürekli yalnız kalma

• Aşırı alıngan ya da öfkeli olma

• Sevdiği şeylerden artık zevk almama

• Herkesle kavga etme, sorunlu davranışlar gösterme

Genel olarak, çocuklar ve gençler, zorlu ve kaygı verici bir olayla karşılaştıklarında, yukarıda belirtilen stres tepkilerine benzer çeşitli tepkiler gösterebilirler. Aslında bu tür tepkiler, “anormal bir olaya verilen normal tepkiler” olarak tanımlanır. Ortaya çıkan stres tepkilerinin şiddeti ve yoğunluğu ise çocuktan çocuğa değişiklik gösterebilir. Ancak, çocuğunuzun bu süreçte yaşadığı yoğun stres ve kaygı tepkilerinde zamanla herhangi bir azalma olmuyorsa ya da bu tepkilerin sıklığı ve şiddeti giderek artıyorsa, çocuğunuz için psikolojik yardım almak uygun bir yaklaşım olacaktır.